Πέμπτη 10 Σεπτεμβρίου 2015

Ψυχοκινητική εξέλιξη του παιδιού

Τα πιο σημαντικά βήματα στην ανάπτυξη του παιδιού
Τα δύο μεγάλα ερωτήματα που έχουν συνήθως οι γονείς είναι πότε θα περπατήσει και πότε θα μιλήσει το παιδί τους. Υπάρχουν όμως κι άλλοι τομείς της ανάπτυξης που αποδεικνύουν ότι ένα παιδί αναπτύσσεται φυσιολογικά. Η ανάπτυξη του παιδιού είναι μια δυναμική πολυπαραγοντική διαδικασία. Οι γονείς ανησυχούν όταν αργεί το παιδί τους να μιλήσει ή να περπατήσει, όταν η συμπεριφορά του δεν συμβαδίζει με την ηλικία του, αν χάσει ικανότητες που είχε ήδη κατακτήσει και κυρίως όταν υπάρχει σχολική αποτυχία. Για την εκτίμηση αυτών των αναπτυξιακών δεξιοτήτων υπάρχουν αντικειμενικά κριτήρια, σταθμισμένα διεθνώς και αποτελεί μύθο η αντίληψη ότι δεν υπάρχει λόγος να ανησυχείς αν καθυστερεί ένα παιδί να αναπτύξει τις δεξιότητες που αντιστοιχούν στην ηλικία του.
Η ψυχοκινητική εξέλιξη του παιδιού ελέγχεται γενικότερα στους τομείς ομιλίας, αδρής - λεπτής κινητικότητας, αντίληψης και κοινωνικότητας. Η εκτίμηση ενός παιδιού με καθυστέρηση σε διάφορους τομείς της εξέλιξης περιλαμβάνει ιατρικό ιστορικό τόσο του παιδιού όσο και της οικογένειας αλλά και σε ειδικές περιπτώσεις εργαστηριακό έλεγχο για αποκλεισμό παθολογικών καταστάσεων. Απαιτείται συντονισμός με επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων όπως γενετιστές, παιδοενδοκρινολόγους, παιδονευρολόγους, λογοθεραπευτές, εργοθεραπευτές και ειδικούς παιδαγωγούς.
Για την αναπτυξιακή αξιολόγηση ενός παιδιού έχουν οριστεί ηλικίες ελέγχου συνήθως στις 6 εβδομάδες, 8 και 18 μήνες και σε ηλικία 2,5, 4 και 5 ετών. Στις ηλικίες αυτές ελέγχονται ικανότητες που θα πρέπει να έχουν αποχτηθεί από τον μέσο όρο των παιδιών. Η αναπτυξιολογική καθυστέρηση σε αυτές τις ηλικίες, σε συνδυασμό με περιβαλλοντικούς, γενετικούς και βιολογικούς παράγοντες χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση, που πιθανό να μας οδηγήσει στη διάγνωση αναπτυξιακών διαταραχών όπως ο αυτισμός, η διάχυτη αναπτυξιακή καθυστέρηση, οι μαθησιακές δυσκολίες. Ο έλεγχος αφορά και παιδιά μεγαλύτερων ηλικιών καθώς ήπιες διαταραχές μπορεί να διαφύγουν της προσοχής γονέων, εκπαιδευτικών αλλά και ιατρών ενώ η ψυχοσυναισθηματική εξέλιξη έχει κυρίαρχη θέση καθώς πλησιάζουμε στην εφηβεία.
Η έγκαιρη ανίχνευση και πρώιμη παρέμβαση ακόμα και σε απλές περιπτώσεις οδηγεί σε σημαντικά αποτελέσματα, μείωση του άγχους τόσο της οικογένειας αλλά και του παιδιού ενώ βοηθά ταυτόχρονα στην διαπίστωση και αξιοποίηση όλων των δυνατοτήτων του παιδιού τόσο σε ψυχοσυναισθηματικό επίπεδο όσο και σε γνωστικό. Η ανίχνευση των διαταραχών της ανάπτυξης από την βρεφική και προσχολική ηλικία οδηγεί σε κατάρτιση κατάλληλων εκπαιδευτικών προγραμμάτων και σημαντική βελτίωση της ψυχοκινητικής εξέλιξης του κάθε παιδιού.
Τα χαρισματικά παιδιά επίσης αποτελούν ειδική ομάδα στην αναπτυξιακή παιδιατρική που απαιτεί κατάλληλους χειρισμούς αξιολόγησης και αξιοποίησης του δυναμικού τους. Είναι ευάλωτα ψυχοσυναισθηματικά αν δεν τύχουν κατάλληλης αντιμετώπισης αλλά και ειδικού ακαδημαϊκού προγράμματος.
Το βρέφος

Το βρέφος στις 6 εβδομάδες χαμογελά συνειδητά ενώ αρχίζει να χρησιμοποιεί το κλάμα ως μέσο επικοινωνίας αλλάζοντας τη χροιά και τον τόνο. Αντιδρά στους ήχους. Στηρίζει ήδη από τον 4 μήνα το κεφάλι του.
Στους 8 μήνες αντιλαμβάνεται τα μέρη του σώματός του και παίζει με τα χέρια και τα πόδια του. Γυρίζει μόνο του από την ύπτια στην καθιστή θέση ενώ μπορεί να κάθεται για λίγο χωρίς υποστήριξη. Αρχίζει να συνδυάζει δύο συλλαβές όπως «μπα-μπα», αναγνωρίζει την μητέρα του και δείχνει τα συναισθήματά του. Μπορεί να μεταφέρει αντικείμενο από το ένα χέρι στο άλλο και να κρατά σε κάθε χέρι ένα κύβο ταυτόχρονα και προσπαθεί να πιάσει τα παιχνίδια που βρίσκονται μακριά του. Μπορεί να εντοπίζει με τα μάτια τον ήχο, να προσανατολίζεται προς αυτόν και να παρατηρεί την πορεία ενός αντικειμένου που έπεσε στο πάτωμα.
Συνήθως στους 10 μήνες αρχίζει να έρπει με την κοιλιά, να μπουσουλάει ενώ μπορεί να στέκεται όρθιο συγκρατούμενο. Στους 12 μήνες σηκώνεται όρθιο από την καθιστή θέση κρατώντας από τα έπιπλα και κάνει λίγα βήματα μόνο του.
Πότε θα περπατήσει;

Ο μέσος όρος των παιδιών αρχίζει να περπατάει καλά στους 15 μήνες και στους 18 περπατά σταθερά καθώς αρχίζει να τρέχει και να ανεβαίνει σκαλιά, σκαρφαλώνει και γενικά απαιτεί μεγάλη προσοχή καθώς βρίσκεται στην επικίνδυνη ηλικία για ατυχήματα. Η ισορροπία αναπτύσσεται καλύτερα περίπου στα 3 έτη οπότε και μπορεί να ισορροπεί για λίγο και στο ένα πόδι αλλά και να κάνει ποδήλατο με βοηθητικές ρόδες.
Πότε θα μιλήσει;

Ήδη όπως αναφέραμε μπαμπαλίζει από τους 8 μήνες ενώ σε ηλικία 1 έτους λέει πλέον μια-δυο λέξεις με νόημα (όπως μαμά, νερό). Σε ηλικία 15 μηνών λέει 4-5 λέξεις καθαρά ενώ στους 18 μήνες το λεξιλόγιο του έχει αυξηθεί. Στα 2 χρόνια χρησιμοποιεί ρήματα και αντωνυμίες ενώ συνδυάζει λέξεις και δημιουργεί μικρές προτάσεις. Στα 2,5 χρόνια λέει φράσεις με 3-4 λέξεις και γνωρίζει το όνομά του. Στα 3 έτη μιλά πλέον άνετα, απαντάει σε ερωτήσεις ενώ χρησιμοποιεί πληθυντικό και χρόνους και σιγά-σιγά μπαίνει στην φάση των πολλών ερωτήσεων.
Πότε θα τρώει μόνο του και οι χειρισμοί γίνονται πιο ώριμοι;

Από την ηλικία των 15 μηνών περιμένουμε να πίνει μόνο του από το ποτήρι με τα δύο χέρια. Μετά τους 18 μήνες μπορεί να τρώει με το κουτάλι και να μουτζουρώνει. Σε ηλικία 2 ετών μπορεί να βγάζει τα ρούχα του και να γυρίζει τα χερούλια. Τρώει μόνο του με πιρούνι και κουτάλι σε ηλικία περίπου 3 ετών και μπορεί πλέον να αντιγράφει κύκλο και σταυρό, δοκιμασίες που απαιτούν συντονισμό κινήσεων, λογική και οργάνωση δείχνοντας την οπτικοκινητική του ωρίμανση. Ταυτόχρονα διακρίνει πλέον και την διαφορά μεγεθών, μικρό-μεγάλο.
Πότε θα μάθει να χρησιμοποίει την τουαλέτα;

Τουαλέτα ζητάει ήδη από τα 2 έτη και ειδοποιεί ενώ στα 3 έτη περιμένουμε να ελέγχει πλέον τους σφιγκτήρες του και την νύκτα. Προβλήματα ενούρησης ή/και εγκόπρισης μπορεί να παρουσιαστούν λόγω πολυπαραγοντικών διαταραχών σε κάθε ηλικία.
Η σκέψη των παιδιών εξελίσσεται από μαγική και εγωκεντρική αρχικά, σε λογική, ρεαλιστική και συγκεκριμένη στη σχολική ηλικία. Οι πρώτες δύο τάξεις του σχολείου αφορούν την απόκτηση βασικών γνωστικών δεξιοτήτων στους τομείς της Ανάγνωσης, Γραπτής και Προφορικής έκφρασης και Μαθηματικών. Μετά την Τρίτη τάξη η προσοχή του παιδιού πρέπει να μπορεί να διατηρείται περίπου για 45 λεπτά απερίσπαστη.
Η ανάπτυξη του παιδιού είναι μια υπόθεση που αφορά όλη την οικογένεια και όχι μόνο τους γονείς. Η επεξεργασία των πληροφοριών που δέχεται το παιδί αρχίζει από τη στιγμή της γέννησης και αφορά όλο το φάσμα των αισθήσεων. Αν ακολουθηθούν κάποιες απλές φαινομενικά τακτικές τότε υπάρχει καλύτερη αξιοποίηση των πληροφοριών αυτών.
Καλό είναι να μιλάτε καθαρά στα παιδιά και όχι με αστείες εκφράσεις ή ήχους. Χρησιμοποιήστε την χροιά και τον τόνο της φωνής για να μεταφέρετε τα συναισθήματα. Αποφύγετε την ευκολία της πιπίλας που αποτελεί κίνδυνο όχι μόνο για την οδοντοφυία αλλά και για την ομιλία ενώ θεωρείται και ένδειξη σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες ψυχοσυναισθηματικής ανωριμότητας μετά από κάποια χρονική στιγμή.
Μην φοβάστε να κρατάτε αγκαλιά το παιδί σας. Η αφή ενεργοποιεί την αποδοχή πληροφοριών από το μεγαλύτερο όργανο του σώματος – το δέρμα.
Μην χρησιμοποιείται περπατούσες γιατί θεωρείται ότι επιβραδύνουν την αυτόνομη βάδιση του παιδιού καθώς δεν μαθαίνει σωστά τον κινητικό συντονισμό και την ισορροπία ενώ μπορεί να ξεφύγουν από την προσοχή σας καθώς δεν έχει επαρκώς αναπτυχθεί η οπτικοκινητική του αντίληψη. Βοηθήστε το στις εξερευνήσεις του όντας παρόντες και έτοιμοι να παρέμβετε αν χρειαστεί.
Μην φοβάστε να βάλετε όρια, πρόγραμμα αλλά και υποχρεώσεις στο παιδί που πρέπει να αντιληφθεί την οικογενειακή ισορροπία και την ιεραρχία. Το παιδί δεν πρέπει να κοιμάται στο ίδιο κρεβάτι με τους γονείς καθώς θα πρέπει καταρχήν να αντιλαμβάνεται τα όρια του αλλά και να διαφυλάσσεται η ζωή του ζευγαριού.
Να είστε σταθεροί στις απόψεις σας ώστε να μην δημιουργείται σύγχυση στο παιδί. Έχετε δικαίωμα να κάνετε λάθος αλλά και υποχρέωση να ζητήσετε συγγνώμη. Αν το παιδί αντιληφθεί ότι λέτε ψέματα, δεν θα σας εμπιστευθεί ξανά.
Μην φοβάστε να μιλάτε στο παιδί και να του δίνεται παιχνίδια με χρώματα, διαφορετικά μεγέθη και χρήσεις ενώ η μουσική μπορεί να συντροφεύει κάθε δραστηριότητα. Η χρήση υπολογιστή θεωρείται πλέον ότι αν γίνεται με μέτρο, μπορεί να αποφέρει πολύ καλά αποτελέσματα ειδικά σε θέματα οπτικοκινητικού συντονισμού και αναγνώρισης οπτικών ερεθισμάτων. Το παιδί πρέπει να έχει κατακτήσει την λεπτή κινητικότητα που απαιτείται αλλά να έχει έρθει σε επαφή με παραδοσιακά μέσα μάθησης όπως τα βιβλία και να έχει μάθει τις βασικές μαθηματικές έννοιες αν πρόκειται και για χρήση αριθμομηχανής.
Μην συγκρίνετε το πότε περπάτησε, μίλησε ή γενικά κατάκτησε άλλο παιδί κάποιο αναπτυξιακό ορόσημο. Το δικό σας παιδί όπως και κάθε παιδί αποτελεί μοναδική περίπτωση.
Όταν ο γονέας ανησυχεί, συνήθως έχει δίκιο. Καλό να συμβουλεύεται έγκαιρα τον Παιδίατρο σχετικά με οτιδήποτε μπορεί να έχει παρατηρήσει.

Ass Prof Dr med Νίκος Μακρίδης  MD,PhD
Ειδικός Παιδίατρος
Διδάκτωρ πανεπιστημίου Βιέννης-Αυστρίας
Επίκουρος Καθηγητής Παιδιατρικής,Παιδιατρικής αιματολογίας,Παιδιατρικής ογκολογίας St. George’s University of London Medical School, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας
http://drmakrides.blogspot.com.cy
drmakrides@cablenet.com.cy

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου